Bart van den Brink, psychiater bij de crisisdienst/IHT heeft tijdens zijn promotieonderzoek de complexiteit en dynamiek van spiritualiteit en religie in relatie tot suïcidaliteit onderzocht. In verschillende onderzoeken heeft hij gekeken naar welke aspecten van geloof mensen beschermen tegen, of juist kwetsbaar maken voor, depressie en suïcidale gedachten.
Bart: “Geloof ziet er voor iedereen anders uit, maar hoe zit dit nu precies?”. We zetten in dit artikel drie van zijn studies op een rij.
Welke aspecten van religiositeit en spiritualiteit hangen samen met suïcidaliteit?
In het eerste onderzoek heeft Bart onderzocht welke aspecten binnen het geloof invloed hebben op depressieve en suïcidale klachten.
In een vervolgstudie zijn deelnemers bij de start en na 15 maanden bevraagd op hun psychische klachten en verschillende religieuze factoren. Er is bijvoorbeeld gevraagd naar religieuze overtuigingen, gevoelens en gedrag. Nieuw was dat ook de relatie tussen Godsbeeld en suïcidaliteit werd onderzocht.
Twee groepen zijn onderscheiden: een positief steunend en een negatief kwellend Godsbeeld. Bij een positief steunend Godsbeeld ervaren mensen steun uit hun geloof en halen daar positieve gevoelens uit. Bij een negatief kwellend Godsbeeld wordt bijvoorbeeld angst en woede naar God of een andere hogere macht ervaren
Wanneer iemand minder last had van depressieve symptomen ging dit samen met een positief Godsbeeld. Deelnemers met een positief Godsbeeld werden ook minder suïcidaal.
Bij meer depressie was het Godsbeeld vaker negatief. Persoonlijke overtuigingen van iemand hadden ook een grote invloed. Morele bezwaren tegen suïcide werkte duidelijk remmend tegen suïcidaliteit. Verschillen in bezoek van samenkomsten van een geloofsgemeenschap en in ander religieus gedrag bleken minder van invloed op de mate van suïcidaliteit.
Verandert iemands persoonlijke beleving van geloof per dag?
Bart: “Natuurlijk wilden we toen weten of deze persoonlijke gevoelens ook een ingang zouden kunnen bieden voor behandeling.” Zou het helpen als iemand door gesprekken met een geestelijk verzorger meer steun van God gaat ervaren?
Tijdens het tweede onderzoek heeft Bart daarom gebruik gemaakt van de Experience Sampling Method (ESM). Deelnemers kregen op willekeurige momenten van dag een setje vragen via een app op hun telefoon. De vragen bestonden uit ‘ernst van depressie’, maar ook vragen zoals ‘Ervaar je nu steun van God?’ én waar ze op dat moment mee bezig waren. Naast deze ‘geloofsbeleving’ werd ook spiritualiteit breder verkend met de vraag hoeveel innerlijke vrede de deelnemer ervoer. Met name interessant bij niet gelovige deelnemers. De factor innerlijke vrede was nog niet eerder onderzocht in relatie tot suïcidaliteit.
De antwoorden op de ESM-vragen bleken per persoon, per dag én zelfs per uur te kunnen veranderen. Dit heeft Bart ontdekt door gebruikt te maken van de analysemethode Dynamic Time Warping (DTW). Met deze methode kun je kijken hoe symptomen of factoren die tegelijkertijd of dichtbij in de tijd plaatsvinden met elkaar samenhangen. Zo bleek bijvoorbeeld uit de data dat iemand die meer fysiek actief werd, vaak daarna een betere stemming had. Het interessante was dat innerlijke vrede en een positief godsbeeld bij veel deelnemers sterk samenhingen. Innerlijke vrede was de enige variabele die significant vaak gevolgd werd door meer redenen zien om te leven.
Bart: “Religie en spiritualiteit blijken enorm dynamisch en kunnen ook rechtstreeks invloed hebben op suïcidaliteit, zo lijkt het.” Religie heeft ook met emoties te maken. En zoals onze dagelijkse emoties veranderen, kunnen mensen gedurende de dag hun spiritualiteit ook anders ervaren.
Gepersonaliseerde Interventie
Het blijkt mogelijk om de Experience Sampling Method en Dynamic Time Warping in te zetten als mogelijke interventie in de toekomst. Door het maken van individuele ‘plots’ (grafieken) kun je kijken naar de samenhang van klachten en gevoelens over de tijd. Bart: “Je ziet bijvoorbeeld bij iemand terug dat wanneer diegene piekert, dat steeds gevolgd wordt door een toename van somberheid. Dan kun je voorstellen, ‘zullen we samen eens kijken naar het piekeren’?”. Bart is nu ook in gesprek met de collega’s van ons HYPE-team en van de collega’s van de SAM app om zulke netwerkplots te maken voor hun cliënten.
Is geloofsbeleving afhankelijk van cultuur?
Tot slot heeft Bart in een systematische review en meta-analyse gekeken naar verschillende onderzoeken naar religie, spiritualiteit en zingeving bij psychiatrische patiënten wereldwijd. Dit artikel wordt nu ingediend. Er blijkt een significante samenhang met lagere suïcidaliteit. De beschermende factoren van geloof bij psychiatrische patiënten zijn vaak overlappend tussen verschillende religies en culturen. Ook de factoren die samenhangen met meer suïcidaliteit lijken redelijk universeel voor te komen. Wanneer iemand bijvoorbeeld worstelt met het vinden van zingeving of met religieuze worstelingen, gaat dat vaak samen met een verhoogde suïcidaliteit. Veel onderzoek is bij (westerse) christelijke mensen gedaan, maar vergelijkbare conclusies over de beschermende factoren van religie werden ook gevonden in religies zoals het boeddhisme. Opvallend was dat er weinig onderzoek naar zingeving bij suïcidaliteit is gedaan in werelddelen Afrika, Oceanië en Zuid-Amerika.
Wat wil je mensen graag meegeven?
Bart: “Het is niet de vraag als behandelaar welke religie iemand heeft, maar eerder hoe zingeving er voor iemand uitziet op dat moment. Hoe hangt zingeving samen met iemands psychische klachten? Krijgt iemand daar steun door? Kan het iemand helpen? Ben als behandelaar dus gevoelig hiervoor. Je hoeft niet alles op te lossen en je hoeft dat al helemaal niet alleen te doen. Betrek juist ook familie of geestelijke verzorgers erbij. Er wordt wel gezegd dat een ongeluk in een klein hoekje zit. Bij crisis of suïcidaliteit zit een ongeluk vaak niet meer in een klein hoekje, maar is het dominant aanwezig. Dan zou ik zeggen: ‘Nee, juist hoop zit in een klein hoekje’. Het kan iets kleins zijn wat iemand helpt of activeert. Maar soms moet je daarvoor eerst luisteren en gaan zoeken”.
Meer weten?
Lees de volledige artikelen van Bart hier >.